Η Μάχη της Δωδεκανήσου

Το στρατηγικό τόξο που αρχίζει από το ακρωτήριο Μαλέα της Πελοποννήσου και περνάει από τα Κύθηρα, Αντικύθηρα, Κρήτη, Κάσο, Κάρπαθο, Ρόδο και τελειώνει στο ακρωτήριο Αλεπώ της Μικράς Ασίας, υπήρξε μια από τις πιο στρατηγικές περιοχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σ’ αυτή την περιοχή διεξήχθηκε η περίφημη «Μάχη της Κρήτης» και η αρκετά σημαντική «Μάχη της Δωδεκανήσου». Ο κύριος του τόξου μπορούσε να ελέγχει τις προσβάσεις από την Μεσόγειο προς τα Δαρδανέλια, τον Εύξεινο Πόντο και τις παραπόντιες χώρες. Συνάμα επηρέαζε ολόκληρη τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα τον δίαυλο μεταξύ της Κρήτης και της Βόρειας Αφρικής. 

Εξελίξεις στο Αιγαίο

Στην αρχή του πολέμου το δυτικό και κεντρικό μέρος του τόξου βρισκόταν υπό ελληνική κυριαρχία με κύριες βάσεις τα αεροδρόμια Μαλέμε και Ηρακλείου και την ναυτική βάση της Σούδας. Με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ελλάδα επέτρεψε στην Αγγλία να χρησιμοποιεί τις βάσεις της Κρήτης. Το ανατολικό μέρος του τόξου βρισκόταν υπό Ιταλική κυριαρχία που κατείχε τα Δωδεκάνησα από το 1912 και τα είχε οχυρώσει με τα στρατιωτικά αεροδρόμια Μαριτσά και Καλάθου στη Ρόδο, τον Αφιάρτη στην Κάρπαθο και της Αντιμάχειας στη Κω, καθώς και με τη ναυτική βάση της Λέρου. 

Όταν την 1η Ιουνίου 1941 οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη, ολόκληρο το στρατηγικό τόξο περιήλθε στην κυριαρχία του άξονα. Καθ’ όλο το διάστημα του πολέμου, τα Δαρδανέλια ήταν απρόσιτα στους συμμάχους, ενώ ταυτόχρονα οι Γερμανοί προξένησαν σοβαρές απώλειες στα αγγλικά πλοία που εφοδίαζαν τη Μάλτα. Ο δε Εφοδιασμός της στρατιάς του Ρόμμελ στη Βόρειο Αφρική έγινε πιο εφικτός.

Με την κατάρρευση του γερμανικού μετώπου στη Βόρειο Αφρική τον Μάιο του 1943 οι σύμμαχοι έστρεψαν την προσοχή τους στην Ευρώπη. Τα αγγλικά σχέδια προέβλεπαν την κατάληψη της Δωδεκανήσου και με τη συνεργασία της Τουρκίας και μέσω των Βαλκανίων να προχωρήσουν `προς την Γερμανία. Όμως οι Αμερικάνοι δεν ευνοούσαν το σχέδιο των Άγγλων και έτσι τελικά απεφασίσθη η απόβαση στην Σικελία την οποία κατέλαβαν οι σύμμαχοι και ανάγκασαν την Ιταλία να υπογράψει ανακωχή στις 3 Σεπτεμβρίου 1943.

Ιταλική ανακωχή

Σύμφωνα με την συνθήκη ανακωχής που ανακοινώθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου, οι Ιταλοί θα παραχωρούσαν τα Δωδεκάνησα στους συμμάχους. Το βρετανικό στρατηγείο που προέβλεπε τις εξελίξεις διέθεσε την 234η βρετανική ταξιαρχία, 280 αεροπλάνα με βάση την Κύπρο και για την περιοχή του Αιγαίου 8 αντιτορπιλικά, 10 υποβρύχια, 16 αποβατικά και άλλα βοηθητικά πλοία.

Οι Γερμανοί από τη δική τους πλευρά ενίσχυσαν τη φρουρά της Κρήτης υπό τον στρατηγό Muller και κατάρτισαν στην Ρόδο την 440 Μεραρχία Εφόδου, δύναμη 6.000 ανδρών υπό τον στρατηγό Kleeman. Οι δυνάμεις αυτές υποστηρίζονταν από 300 αεροπλάνα διασκορπισμένα στην Ελλάδα και στην Κρήτη και από 6 ιταλικά αντιτορπιλικά και βοηθητικά πλοία που κατέλαβαν από τους Ιταλούς. 

Στα Δωδεκάνησα οι Ιταλοί διέθεταν την Μεραρχία Regina στη Ρόδο υπό το στρατηγό Scaroina και από ένα Σύνταγμα στην Κάρπαθο και Κω υπό τους συνταγματάρχες Impriami και Leggio. Η ναυτική βάση της Λέρου βρισκόταν υπό τον ναύαρχο Mascherra με 6.000 άνδρες, μικρότερες δυνάμεις διέθεταν οι Ιταλοί στα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου. Στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου οι Ιταλοί διέθεταν την μεραρχία Siena στην ανατολική Κρήτη, την Μεραρχία Cuneo στην Σάμο και μικρότερες δυνάμεις στις Κυκλάδες. Συνολικά οι ιταλικές δυνάμεις στο Αιγαίο υπό τον ναύαρχο Campioni με έδρα τη Ρόδο έφθαναν τις 100.000. 

Στη «Μάχη της Δωδεκανήσου» πήρε μέρος και ο Ιερός Λόχος υπό τον συνταγματάρχη Τσιγάντε, το υποβρύχιο "Κατσώνης" και τα αντιτορπιλικά "Β. Όλγα", "Ανδρίας", "Πίνδος", "Μιαούλης", "Κανάρης" και "Θεμιστοκλής". Χαρακτηριστικά ο Τσόρτσιλ αναφέρει: «Το Ελληνικό ναυτικό έπαιξε ένα ηρωικό και σημαντικό ρόλο σ’ όλο το διάστημα των επιχειρήσεων». Αλλά ας μη παραλειφθεί η συμβολή των ντόπιων Δωδεκανησίων που είχαν επανδρώσει το συμμαχικό κατασκοπευτικό δίκτυο. 

Η Τουρκία παίζοντας το παιχνίδι του παζαρέματος συναίνεσε να χρησιμοποιούν οι σύμμαχοι τα χωρικά της ύδατα, αλλά όχι τα αεροδρόμια της.

Ιταλική αποσύνθεση 

Το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου, όταν ο στρατηγός Badoglio μετέδιδε από ραδιοφώνου την ανακωχή, ταυτόχρονα ο συμμαχικός ραδιοσταθμός του Καΐρου προέτρεπε τις ιταλικές δυνάμεις του Αιγαίου να επιτεθούν εναντίον των Γερμανών. Όμως την ίδια νύχτα ο διοικητής της Siena δραπέτευσε με αγγλικό υποβρύχιο και ολόκληρη η μεραρχία παραδόθηκε στους Γερμανούς αμαχητί. 

Στη Ρόδο ο ναύαρχος Campioni δήλωνε υπακοή στην κυβέρνηση Badoglio αλλά ταυτόχρονα ήλθε σ’ επαφή με τον στρατηγό Kleeman πιστεύοντας έτσι ότι θα αποφεύγονταν οι συγκρούσεις μέχρι νεοτέρων οδηγιών του. Ο Kleeman όμως εκμεταλλευόμενος την αδράνεια των Ιταλών κινητοποίησε αμέσως τεθωρακισμένες μονάδες με σκοπό την κατάληψη των αεροδρομίων Μαριτσών και Καλάθου. Παρά την έλλειψη διαταγών από τον Campioni ορισμένοι Ιταλοί αξιωματικοί αντέδρασαν δυναμικά.

Το βράδυ της 9ης Σεπτεμβρίου ο ταγματάρχης Jellicoe έπεσε με αλεξίπτωτο στη Ρόδο και προσπάθησε να πείσει τον Campioni να κρατήσει τη Ρόδο για τους συμμάχους, αλλά αυτός του ζήτησε βοήθεια. Μικρές αγγλικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στη νότιο Ρόδο αλλά αποχώρησαν χωρίς να πάρουν μέρος στη μάχη. 

Οι Γερμανοί χρησιμοποιώντας άρματα μάχης και με την υποστήριξη στούκας από την Κρήτη κατέβαλαν σταδιακά όλες τις ιταλικές αντιδράσεις, αφού πρώτα πήραν αιχμάλωτο τον Scaroina, ο οποίος με επίνευση του Campioni αναγκάστηκε να υπογράψει στις 11 Σεπτεμβρίου την παράδοση όλων των ιταλικών δυνάμεων του Αιγαίου στους Γερμανούς. 

Στο μεταξύ στις 6 Σεπτεμβρίου κατέφθασαν από την Κρήτη στην Κάρπαθο δυο πολεμικά και 4 μεταγωγικά με ένα γερμανικό τάγμα. Στις διαπραγματεύσεις μεταξύ του συνταγματάρχη Imbriani και του Γερμανού λοχαγού Bethge ο τελευταίος απείλησε ότι θα καλούσε στούκας από την Κρήτη για να βομβαρδίσουν τους Ιταλούς αν ο Imbriani δεν επέτρεπε την απόβαση των Γερμανών. Τις επόμενες μέρες οι Γερμανοί εκμεταλλευόμενοι την αδράνεια των Ιταλών σταθεροποίησαν τις θέσεις τους, αν και οι Ιταλοί κατείχαν όλες τις οχυρώσεις του νησιού, μέχρι που στις 13 Σεπτεμβρίου ήρθε από τη Ρόδο διαταγή του Campioni που παρέδιδε τους Ιταλούς της Καρπάθου στους Γερμανούς.

Η μάχη της Κω

Η απώλεια της Ρόδου και της Καρπάθου έθεσε σε μειονεκτική θέση τους Άγγλους, ωστόσο κινητοποίησαν τις δυνάμεις των για την κατάληψη των Καστελόριζου, Σύμης, Κω, Λέρου και Σάμου. Τις πρωινές ώρες της 10ης Σεπτεμβρίου έπεσε με αλεξίπτωτο στην Κω ο Άγγλος λοχαγός Johnson, ο οποίος ήλθε αμέσως σ’ επαφή με τον συνταγματάρχη Leggio και ζήτησε να αποτρέψει κατάληψη της Κω από τους Γερμανούς. Αρχικά ο Leggio ήτο αναποφάσιστος γιατί υπήρχε διαφωνία μεταξύ των επιτελών αξιωματικών του, αλλά αργότερα ζήτησε από τον Johnson να καλέσει αμέσως τους συμμάχους να τους παραδώσει το νησί. Οι Άγγλοι ανταποκρίθηκαν αμέσως και στις 12 Σεπτεμβρίου απέστειλαν στη Κω ένα τάγμα, δυο σμήνη αεροπλάνων και ενίσχυσαν την αντιαεροπορική άμυνα του νησιού.

Στις 18 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί άρχισαν αεροπορικές επιδρομές κατά του αεροδρομίου της Αντιμάχειας και των άλλων οχυρών θέσεων του νησιού. Μέχρι τις 29 Σεπτεμβρίου οι Γερμανοί κατέστρεψαν 13 αγγλικά και 2 ιταλικά αεροπλάνα και ανάγκασαν τα υπόλοιπα συμμαχικά αεροπλάνα να αποχωρίσουν για τη Μέση Ανατολή. Έτσι οι Γερμανοί εξασφάλισαν απόλυτη κυριαρχία στον αέρα. Στο μεταξύ στις 26 Σεπτεμβρίου γερμανικά αεροπλάνα βύθισαν στο Λακί της Λέρου τα αντιτορπιλικά Β. Όλγα και Intrepid και την 1η Οκτωβρίου στο Παρθένι το ιταλικό αντιτορπιλικό Euro. 

Την 1ην Οκτωβρίου γερμανικές δυνάμεις από τον Πειραιά, την Σούδα και το Ηράκλειο υπό τον στρατηγό Muller επιβιβάστηκαν σε 28 μεταγωγικά με προορισμό την Κω. Συνολικά οι δυνάμεις αυτές αποτελούνταν από ένα τάγμα εφόδου, ένα λόχο ναυτοκυνηγών, ένα λόχο αλεξιπτωτιστών και μια ομάδα κομάντος. Τα ξημερώματα της 3ης Οκτωβρίου οι Γερμανοί αποβιβάστηκαν στους όρμους Μαρμάρι, Καμάρι και Θέρμες και οι αλεξιπτωτιστές έπεσαν νοτίως του αεροδρομίου της Αντιμάχειας, ενώ τα στούκας βομβάρδιζαν το αεροδρόμιο και τις οχυρές θέσεις του νησιού. 

Οι Ιταλοί που φρουρούσαν το Μαρμάρι έμειναν άπρακτοι και οι Γερμανοί χωρίς αντίσταση κατέλαβαν τις πυροβολαρχίες του Προφήτη Ηλία και τον παραλιακό δρόμο προς την πόλη της Κω, την οποίαν κατέλαβαν την ίδια νύχτα. Στην Αντιμάχεια το 62ο ιταλικό τάγμα πυροβολικού προσχώρησε στους Γερμανούς ο δε αντισυνταγματάρχης Mastrogianni παραδόθηκε αμαχητί. Οι άλλες ιταλικές δυνάμεις αγωνίστηκαν εναντίον των Γερμανών και ιδιαίτερα ο λόχος του Κεφάλου υπό τον υπολοχαγό Di Giovanni. 

Οι Γερμανοί που αποβιβάστηκαν στο Καμάρι συνδέθηκαν με τους αλεξιπτωτιστές και κατά τη διάρκεια της νύχτας, παρά την σθεναρή αντίσταση των Άγγλων, κατέλαβαν το αεροδρόμιο. Την επομένη οι Γερμανοί αιχμαλώτισαν τον διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων αντισυνταγματάρχη Kenyon μαζί με άλλους 1387 Άγγλους και 3145 Ιταλούς, ενώ εκτέλεσαν τον συνταγματάρχη Leggio και 101 Ιταλούς αξιωματικούς. 

Στις 7 Οκτωβρίου ένας γερμανικός λόχος προερχόμενος από την Κω κατέλαβε την Κάλυμνο. Οι 350 Ιταλοί παραδόθηκαν αμαχητί, ενώ 250 Άγγλοι που είχαν αποβιβαστεί νωρίτερα στο νησί αποχώρησαν εγκαίρως. Για ένα μήνα η Κάλυμνος έγινε κέντρο συγκεντρώσεως και προετοιμασίας για την επίθεση εναντίον της Λέρου.

Στο μεταξύ, στις 5 Οκτωβρίου, 25 γερμανικά στούκας προερχόμενα από τη Ρόδο επετέθησαν συμμαχικής μοίρας αποτελούμενη από ένα αεροπλανοφόρο, 5 καταδρομικά και 2 αντιτορπιλικά στο μεταξύ Καρπάθου και Ρόδου στενό. Παρά τις απώλειες τους, τα στούκας διέσπασαν τον κλοιό των αγγλικών καταδιωκτικών και βύθισαν το αντιτορπιλικό Panther, ενώ έθεσαν εκτός μάχης το καταδρομικό Carlisle. Σ’ αυτή την αεροναυμαχία έδρασε με ηρωισμό και το αντιτορπιλικό Μιαούλης. 

Η μάχη της Λέρου

Μετά την κατάληψη της Κω ο στρατηγός Muller διετάχθη να καταλάβει την Λέρο αρχίζοντας την επίθεση στις 9 Οκτωβρίου και χρησιμοποιώντας τα αξιόμαχα στρατεύματα της Κω, που έπρεπε να αντικατασταθούν από ένα τάγμα που θα ερχόταν από την Κρήτη. Όμως στις 7 Οκτωβρίου τα συμμαχικά πλοία συνάντησαν την γερμανική νηοπομπή με τα μεταφορικά και τα μεταγωγικά που μετέφεραν το τάγμα. Επίσης, στις 16 Οκτωβρίου το υποβρύχιο Torday βύθισε ένα από τα δυο μεταφορικά πλοία που μετέφερε ένα δεύτερο γερμανικό τάγμα. Το δε υποβρύχιο Unsparing βύθισε το φορτηγό Ingenborg που μετέφερε ένα τρίτο γερμανικό τάγμα. Παρά τις απώλειες τους οι Γερμανοί δεν εγκατέλειψαν το σχέδιο τους να καταλάβουν την Λέρο. Οι επιζήσαντες Γερμανοί εξοπλίστηκαν και αποτέλεσαν την φρουρά της Κω και της Καλύμνου και μέσω του αεροδρομίου της Αντιμάχειας μετέφεραν ενισχύσεις και εφόδια. 

Πέντε γερμανικά μεταγωγικά πλοία περνώντας από τον Δούναβη, τη Μαύρη Θάλασσα και τα Δαρδανέλια έφθασαν στον Πειραιά, ενώ 13 άλλα αποβατικά στάλθηκαν σε τμήματα από την Γερμανία και συναρμολογήθηκαν στον Πειραιά. Όλος ο αποβατικός στόλος των Γερμανών συγκεντρώθηκε στο Λαύριο και απ’ εκεί προωθήθηκε στην Κάλυμνο με αρκετές απώλειες.

Στις 2 Νοεμβρίου έφθασε στην Κάλυμνο ο στρατηγός Muller, ενώ στις 5 Νοεμβρίου πήγε στη Λέρο ο ταξίαρχος Tinley που ανέλαβε την άμυνα του νησιού. Ο Tinley τοποθέτησε από ένα τάγμα στο βόρειο, κεντρικό και νότιο μέρος του νησιού, ενώ 6.000 Ιταλοί είχαν επανδρώσει όλες τις πυροβολαρχίες του νησιού και είχαν οχυρώσει ένα τάγμα πεζικού 1200 ανδρών στην κεντρική Λέρο. 

Περασμένα μεσάνυχτα στις 12 Νοεμβρίου ξεκίνησαν τα γερμανικά αποβατικά χωρισμένα σε δυο ομάδες. Η πρώτη κατευθυνόταν προς την ανατολική ακτή της Λέρου με στόχους τους όρμους Παντέλι, Γρύφο και Βάγιας με αρχηγούς τον υπολοχαγό Schadlich, τον ταγματάρχη Saldern και τον λοχαγό Doerr. Οι Γερμανοί του Schadlich κατόρθωσαν να αποβιβαστούν στο Παντέλι, και ν’ ανέβουν στο βουνό Αππετίκι και να επιτεθούν εναντίον των Ιταλών της πυροβολαρχίας Lago. Οι Γερμανοί του Saldern κατέβαλαν τους Ιταλούς στο Γρύφο ανέβηκαν στο βουνό Κλειδί και επιτέθηκαν εναντίον των Ιταλών της πυροβολαρχίας Ciano. Οι Γερμανοί του Doerr δεν μπόρεσαν να αποβιβαστούν στη Βάγια λόγω των ιταλικών πυρών και επέστρεψαν στο Παντέλι για να ενισχύσουν τους Γερμανούς του Schadlich που μάχονταν στο Αππετίκι.

Η δεύτερη γερμανική μοίρα υπό τον λοχαγό Aschoff με προορισμό τον κόλπο της Γούρνας έγινε αντιληπτή από τις ιταλικές πυροβολαρχίες και αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Κάλυμνο όμως επέστρεψε την άλλη μέρα και αποβιβάστηκε στο Παντέλι για να ενισχύσει τον Schadlich. 

Στις 1:00 το απόγευμα ξεκίνησαν 40 γερμανικά JU52 από αεροδρόμια της περιοχής Αθηνών, με ένα τάγμα αλεξιπτωτιστών που έπεσαν στο ύψωμα Ράχη, που βρίσκεται μεταξύ των κόλπων Γούρνας και Αλίντας και χωρίζει το νησί στα δυο μέρη. Ο Tinley διέταξε αντεπίθεση κατά των Γερμανών αλλά αυτοί με τη βοήθεια των στούκας κατόρθωσαν να σταθεροποιηθούν, έτσι σε 24 ώρες κατέλαβαν τις στρατηγικές θέσεις Αππετίκι, Κλειδί και Ράχη διαχωρίζοντας το νησί στα δυο.

Την δεύτερη μέρα οι Γερμανοί απέκρουσαν όλες τις συμμαχικές επιθέσεις και ενισχυμένοι με ένα λόχο αλεξιπτωτιστών σταθεροποίησαν πιο πολύ τις θέσεις τους. Ενώ την Τρίτη μέρα επιτέθηκαν εναντίον του υψώματος Μεροβίγλι που δεσπόζει της πόλης της Λέρου και απέκρουσαν επίθεση των Άγγλων εναντίον του υψώματος Ράχη από ένα τάγμα που μετέφεραν οι Άγγλοι από τη Σάμο. Την δε Τετάρτη μέρα επιτέθηκαν και πάλι οι Άγγλοι εναντίον των Γερμανών στη Ράχη αλλά χωρίς επιτυχία. Ενώ οι Γερμανοί προερχόμενοι από το Αππετίκι επιτέθηκαν και παρά την αντίσταση των Άγγλων κατέλαβαν το Κάστρο της Λέρου.

Την Πέμπτη μέρα οι Γερμανοί ενισχυμένοι με ένα τάγμα που ήλθε αεροπορικώς στη Κω και απ’ εκεί στη Λέρο επιτέθηκαν εναντίον της πόλης την οποίαν κατέλαβαν και αιχμαλώτισαν τον ταξίαρχο Tinley. Εκτός ορισμένων που διέφυγαν, οι Γερμανοί αιχμαμώτισαν3.200 Άγγλους και 5.350 Ιταλούς. Οι απώλειες των Άγγλων ανήλθαν σε 357 νεκρούς των δε Γερμανών 246 νεκρούς και 162 αγνοουμένους. Ο Ιερός Λόχος και οι άλλες συμμαχικές δυνάμεις που ευρίσκοντο στη Σάμο εγκατέλειψαν το νησί και μέσω Τουρκίας επέστρεψαν στη Μέση Ανατολή.

Πηγή